فولیکول مو
همه ما بارها نام فولیکول مو را شنیده‌ایم اما آیا می‌دانید که فولیکول دقیقا چیست و چرا اینقدر اهمیت دارد؟ فولیکول‌ها ساختارهایی در پوست هستند که موها را رشد می‌دهند. هر انسانی با میلیون‌ها فولیکول مو متولد میشود و هر گونه آسیب فولیکول مو منجر به ریزش مو یا کاهش رشد آن خواهد شد.
فولیکول مو چیست؟
فولیکول مو ساختاری لوله‌ای شکل است که ریشه و تار مو را احاطه کرده است. فولیکولهای مو منافذی هستند که در دو لایه بالایی پوست وجود دارند. معمولا بیش از 5 میلیون فولیکول مو در بدن و بیش از یک میلیون فولیکول مو روی سر وجود دارد. فولیکول موی شما یکی از چند ساختار موجود در بدن است که توانایی توقف عملکرد خود و همچنین شروع مجدد آن را دارد. در واقع کنترل فرآیند رشد مو کاملا در حیطه قدرت فولیکول است که گاهی دستور رشد و گاهی نیز توقف آن را می‌دهد.
طرز کار فولیکول مو
شاید تصور کنید که عملکرد قابل انتظار از فولیکول مو چیزی غیر از رشد موها نیست اما این باور غلط است زیرا فولیکولهای مو علاوه بر تقویت رشد مو قادر به انجام وظایف زیر نیز هستند:
- کمک به فرآیند ترمیم پوست پس از زخم یا جراحت
- تشکیل عروق خونی جدید
- کمک به فرآیند ترمیم پوست و تشکیل سلول‌های عصبی جدید سیستم عصبی
چگونه فولیکول مو به بهبود زخم کمک می‌کند؟
سلول‌های موجود در فولیکولهای مو به بهبودی پس از زخم کمک زیادی می‌کنند. هنگامی که بدن آسیب می‌‌بیند سلول‌های داخل فولیکولهای موی نزدیک به زخم به سرعت به محل زخم انتقال می‌یابند تا روند بهبودی آغاز شود. سلول‌های فولیکول موی شما به گلبول‌های سفید خون در سیستم ایمنی نیز یاری می‌رسانند.
نحوه رشد مو از فولیکول مو چگونه است؟
چرخه رشد مو در فولیکول به شکل زیر است:
- آناژن: جالب است بدانید که مرحله اول رشد مو بین دو تا هفت سال طول می‌کشد! رشد از ریشه (پاپیلای پوستی) در فولیکول مو شروع میشود که به موها خون‌رسانی می‌کند و مواد مغذی لازم برای رشد را تامین می‌کند. موهای شما هر ماه در حدود 1 سانتی‌متر رشد می‌کند.
- کاتاژن: مرحله دوم رشد مو زمانی اتفاق می‌افتد که مو از مرحله رشد به مرحله استراحت می‌رود و زمانی در حدود دو هفته طول می‌کشد. در این مرحله موهای شما از جریان خون جدا می‌شوند.
- تلوژن: مرحله نهایی رشد مو مرحله غیرفعال است، جایی که موها شروع به ریزش می‌کنند یا از فولیکول جدا می‌شوند. این مرحله نیز ممکن است تا چهار ماه به طول بیانجامد.
فولیکولهای مو در کجا قرار دارند؟
هر کجای بدن‌تان که مو وجود دارد فولیکول مو نیز هست. فولیکولهای مو در لایه اول و دوم پوست (اپیدرم و درم) قرار گرفته‌اند، البته گاهی نیز تا لایه سوم امتداد یافته‌اند.
فولیکول مو چه شکلی است؟
فولیکول مو شبیه لوله بلندی است که مو را نگه داشته است درست مانند یک گل در گلدانی استوانه‌ای شکل که ته آن گرد است. بالای این قسمت گرد یک سوراخ است که مو از آنجا رشد می‌کند. ممکن است تاکنون برای شما نیز پیش آمده باشد که یک تار موی‌تان از ریشه کنده شود. در اینصورت حتما متوجه یک پیاز موی گرد شده‌اید که به انتهای تار مو متصل است که در واقع همان فولیکول است.
رنگ، اندازه و جنس فولیکول مو چگونه است؟
رنگ فولیکول مو به رنگ موی‌تان بستگی ندارد و به همان رنگ طبیعی پوست شماست. اندازه فولیکول‌ها نیز میکروسکوپی است و نمی‌توانید به سادگی آنها را ببینید. جنس فولیکول از لایه‌های سلولی است که دارای ساختاری لوله‌ای برای نگه داشتن موهاست.
مشکلات فولیکول مو چیست؟
عوامل موثر بر فولیکول مو
فاکتورهای زیادی بر سلامت فولیکولهای مو تاثیر می‌گذارند که رایج‌ترین آنها شامل موارد زیر است:
- فولیکولیت
- آلوپسی
- طاسی هم در مردان و هم در میان بانوان
- هیدرادنیت چرکی
- استرس
علائم بیماری فولیکول مو چیست؟
نشانه بیماری فولیکول مو در هر بیماری متفاوت است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ریزش مو، نازک شدن مو یا محدود شدن رشد آن
- انواع جوش‌ها، برجستگی‌های پر از مایع یا لکه‌های پوستی
- تورم و التهاب
- عفونت
و موارد دیگر.
آزمایشات فولیکول مو شامل چه مواردی هستند؟
هر بیمار برای تشخیص بیماری مربوط به فولیکول مو به تشخیص متخصص نیاز دارد. متخصص پوست و مو در ابتدا شما را معاینه می‌کند و قبل از تجویز آزمایش نیز سابقه پزشکی شما را جویا میشود. اما به طور کلی می‌توان گفت آزمایشات فولیکول شامل موارد زیر هستند:
- تست کشش: در این معاینه پزشک بخش کوچکی از موهای شما را گرفته و به آرامی آن را می‌کشد تا تشخیص دهد که چند تار مو می‌ریزد. او آزمایش کشش را در بخش‌های متفاوتی از موی سر انجام می‌دهد.
- آزمایش خون: نمونه خون برای تست ANA، شمارش کامل خون CBC، آزمایش کم خونی، آزمایش پروتئین واکنشی C گرفته میشود.
- بیوپسی: پزشک نمونه کوچکی از بافت فولیکولی را از پوست خارج می‌کند تا آن را زیر میکروسکوپ به دقت بررسی کند.
درمان‌های رایج بیماریهای فولیکولی
درمان هر فرد بر اساس علائم خاص او منحصر به خودش است و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- استفاده از داروهای ضدالتهاب
- داروی موضعی ماینوکسیدیل برای کمک به رشد مو که صرفا جهت استعمال خارجی است.
- داروهای ضدخارش
- کرم‌های لکه بر مانند اسیدسالیسیلیک، لائیک اسید یا بنزوئیل پر اکسید
- آنتی بیوتیک برای پاکسازی باکتری‌ها و عفونت‌ها
و موارد دیگر.
بیماری فولیکولیت چیست؟
از میان بیماریهای فولیکولی، فولیکولیت شایع‌‌ترین آن‌هاست که در اثر ملتهب شدن فولیکولهای مو اتفاق می‌افتد. بیماری فولیکولیت مو در اغلب شرایط به علت عفونت با باکتری ایجاد میشود که در ابتدا ممکن است مانند جوشهای کوچکی در اطراف هر جایی از بدن که مو در آنجا امکان رشد دارد مشاهده شود. فولیکولیت می‌تواند باعث خارش پوست شده و گسترش یابد یا به زخم‌های پوسته پوسته تبدیل شود. البته در بیشتر موارد فولیکولیت خفیف است و بدون ایجاد زخم در طی چند روز با مراقبت درست بهبود می‌یابد.
علائم فولیکولیت چیست؟
شاید بپرسید که از کجا بفهمیم بیماری فولیکولیت داریم؟ علائم زیر می‌تواند نشانه فولیکولیت باشد:
- جوشهای برجسته ریز یا آن‌هایی که در اطراف فولیکول مو و محل رشد مو به وجود آمده‌اند.
- تاول‌های چرکی سرسفید که اطراف‌شان پوسته پوسته میشود.
- خارش و سوزش پوست
- التهاب پوست
موارد دیگر.
انواع فولیکولیت
در ابتدا بهتر است بدانید که بیماری فولیکولیت مو ممکن است سطحی باشد یا عمیق. نوع سطحی تنها بخشی از ساختار فولیکول را دچار مشکل می‌کند ولی نوع عمیق آن کل ساختار آن را به هم می‌ریزد و معمولا شدیدتر است. انواع فولیکولیت شامل موارد زیر است:
فولیکولیت باکتریایی:
این نوع فولیکولیت هنگامی اتفاق می‌افتد که فولیکولهای مو آلوده به یک باکتری (معمولا باکتری استاف که نام دیگر آن استافیلوکوس اورئوس است) می‌شوند. باکتری استاف همیشه روی پوست زندگی می‌کند اما هنگامی که برش یا زخمی روی پوست ایجاد شود با ورودش به درون پوست آن را با مشکلاتی روبرو خواهد کرد.
فولیکولیت سودوموناس:
اگر فولیکول مو یکی دو روز در معرض باکتری سودوموناس باشد در آن منطقه باعث ایجاد جوشهای گردی که با خارش همراه هستند، میشود. این نوع باکتری می‌تواند در استخرهایی که مقدار کلر و Ph آب در آنها به اندازه لازم نیست، انتقال یابد.
فولیکولیت باربا:
این نوع فولیکولیت در اثر موهای زائد ایجاد میشود نه باکتری و فولیکول آلوده. بیشتر در افرادی که موهایی مجعد دارند و پس از انجام اپیلاسیون‌های مکرر یا کسانی که برای اپیلاسیون از موم استفاده می‌کنند معمولا چنین مشکلی به وجود می‌آید.
فولیکولیت پتی رزبروم:
جوش‌هایی که در اثر این فولیکولیت ایجاد می‌شوند معمولا چرکی هستند و اغلب در کمر یا قفسه سینه ایجاد می‌شوند.
فولیکولیت گرم منفی:
این نوع فولیکولیت به شکل برآمدگی‌هایی در اطراف بینی و دهان است. گاهی اوقات در افراد مبتلا به این نوع آسیب فولیکولی تحت درمان‌های طولانی‌مدت با آنتی‌بیوتیک برای آکنه قرار می‌گیرند.
فولیکولیت آئوزینوفیلیک:
در این بیماری خارش شدید، لکه‌ها و برآمدگی‌های پوستی در نزدیکی فولیکولهای مو و بیشتر در صورت مشاهده میشود. منشاء این بیماری هنوز کاملا شناخته شده نیست ولی بیشتر در افراد مبتلا به ایدز ایجاد میشود.
چه زمانی لازم است به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فولیکولیت شروع به گسترش کرد یا علائم فولیکولیت شما پس از یکی دوهفته از بین نرفت می‌توانید به پزشک مراجعه کنید. در چنین مواردی پزشک برای کنترل بیماری ممکن است برای شما یک آنتی بیوتیک یا یک داروی ضدقارچ تجویز کند. در صورتی که علائم مربوط به عفونت فولیکولیت مانند قرمزی پوست یا تب و لرز بیشتر شد حتما باید به پزشک مراجعه کرد زیرا گسترش عفونت در بدن عواقب بدی خواهد داشت.
فولیکولیت موی سر چگونه است؟
بسیاری از عوامل می‌توانند باعث آسیب به فولیکولهای موی سر شوند.
- خراش پوست سر
- بستن نادرست موی سر با کش یا کلیپس مو به ویژه مدل‌هایی مانند مدل دم اسبی
- تراشیدن سر
- استفاده مداوم از کلاه ایمنی در محیط کار
چگونه می‌توان فولیکولیت موی سر را درمان کرد؟
معمولا از بین بردن موارد خفیف فولیکولیت موی سر در خانه امکان‌پذیر است. مهم این است که به درستی تشخیص دهید اخیرا چه تغییری باعث ایجاد فولیکولیت سر شده است و سریعا آن را متوقف کنید. به عنوان مثال اگر مرتبا موی سر خود را اصلاح کرده و می‌‌تراشید فعلا این کار را کنار گذاشته و چند هفته‌ای به پوست سر خود استراحت بدهید که فرصت داشته باشد خود را ترمیم کند. برای ترمیم پوست سر و درمان فولیکولیت به روش خانگی راه‌های زیر را نیز می‌توانید به کار ببرید:
- کمپرس گرم با استفاده از گذاشتن یک پارچه گرم و مرطوب روی پوست که بتواند پوست سر را تسکین داده و هر گونه عفونتی را به سطح پوست نزدیک کرده و به تخلیه آن کمک کند.
- استفاده از صابون ضدباکتری: اگر فولیکولیت پوست سر شما در امتداد خط موی‌تان قرار دارد، پوست را به آرامی دوبار در روز با صابون ضدباکتری شستشو دهید و ناحیه را با یک حوله تمیز خشک کنید.
- استفاده از شامپوی ضدشوره: شستن پوست سر با شامپوی ضدشوره که حاوی مواد ضدقارچ مانند کتوکورنازول، سیکلوپیروکس یا روغن درخت چای است می‌تواند در درمان فولیکولیت سر مفید باشد.
- کرم کورتیزون نیز به تسکین التهاب وخارش فولیکولیت مو کمک می‌کند.
- استفاده از پماد آنتی بیوتیک هم می‌تواند باکتری‌ها را از بین ببرد.
- شستشوی سر با آب گرم می‌تواند زمینه رشد باکتری را فراهم کند پس این کار را نکنید. به جای آن سعی کنید موهای خود را با آب ولرم شستشو دهید.
- به طورمرتب پوست سر را شستشو داده و تمیز نگه دارید و در طول روند درمان نیز از مصرف محصولات روغنی مو که می‌توانند فولیکولهای مو را مسدود کنند خودداری کنید.
در صورت مشاهده فولیکولیت موی سر چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
هر چند گاهی فولیکولیت خفیف را در منزل هم می‌توان درمان کرد اما در مواردی حتما لازم است به پزشک مراجعه شود. اگر در چنین شرایطی به پزشک مراجعه نشود، فولیکولیت بدتر شده و به قسمت‌های دیگر نیز سرایت می‌کند. در صورت تجربه هر یک از موارد زیر مشکل خود را با پزشک در میان بگذارید:
- اگر پس از گذشت دو روز از درمان خانگی فولیکولیت، همچنان مشکل‌تان برطرف نشده است. در این شرایط حتما درمان خانگی موثر واقع نشده است پس بهتر است نظر پزشک را در این باره بپرسید.
- پوست در اطراف فولیکول مو بسیار قرمز و دردناک شده است.
- در صورت ایجاد تب و لرز
- اگر می‌دانید فولیکولیت در اثر تراشیدن موها به وجود آمده ولی لازم است به اصلاح آنها ادامه دهید. در این شرایط پزشک ممکن است برای شما یک کرم ضدقارچ یا آنتی بیوتیک خوراکی تجویز کند که مشکل‌تان برطرف شود.
برای جلوگیری از فولیکولیت موی سر چه کنیم؟
به طور کلی علاوه بر رعایت کلی بهداشت موی سر بهتر است به موارد زیر نیز توجه کنید:
- هر گونه بیماری پوستی خود را سریعا درمان کنید که بر روی پوست سرتان تاثیر نگذارد.
- برچسب محصولات بهداشتی آرایشی را به دقت مطالعه کنید که روی پوست سرتان واکنش آلرژیک ایجاد نکنند.
- موهای خود را با ملایمت شانه کنید و هر روز با آب ولرم شستشو دهید و خوب خشک کنید تا باکتری‌ها در آنجا تجمع نکنند.
- محصولاتی مانند چسب مو یا محصولات حاوی الکل را برای مو استفاده نکنید زیرا می‌توانند رطوبت موهای‌تان را از بین ببرند.
تقویت فولیکول مو چگونه است؟
شاید تا به اینجا این پرسش مطرح شده باشد که اصلا چگونه می‌توان با مراقبت از فولیکول مو آن را سالم و قوی نگه داشت. راهکارهای زیر می‌توانند در این زمینه بسیار موثر باشند:
- از کشیدن و کندن موها خودداری کنید.
- رژیم غذایی سالم و متعادلی را حفظ کنید.
- استرس خود را از بین ببرید.
- جلوگیری از آسیب‌های فیزیکی یا ایجاد زخم و جراحت در فولیکول‌ها
- استفاده از کرم ضدآفتاب برای محافظت از پوست در برابر اشعه ماوراء بنفش خورشید و استفاده از کلاه آفتاب‌گیر
و موارد دیگر.
آیا پس از آسیب رسیدن به فولیکول دوباره بهبود یافته و موها شروع به رشد می‌کنند؟
فولیکولهای موی آسیب دیده می‌توانند مجددا خود را ترمیم و موها شروع به رشد کنند. بسته به اینکه شدت آسیب وارده به فولیکول چقدر است ممکن است فرآیند ترمیم فولیکول تا چهار سال طول بکشد. وارد شدن صدمات مکرر به پوست و فولیکول مو می‌تواند باعث ایجاد زخم شود که به نوبه خود ترمیم فولیکول را بسیار دشوار خواهد کرد. بنابراین اگر هم پس از آن موها دوباره رشد کنند بسیار نازک و شکننده تر از حالت عادی خواهند بود.
درمان فولیکولیت چگونه است؟
درمان فولیکول مو به نوع و شدت وضعیت آسیب فولیکول مو در هر فرد بستگی دارد. اگر چند روز محصولاتی را که خود از داروخانه ( بدون نسخه پزشک ) مصرف کرده‌اید و نتیجه‌ای نگرفته‌اید باید به متخصص پوست و مو مراجعه کنید تا به طور دقیق نوع فولیکولیت ایجاد شده را تشخیص و داروی مناسب شما را تجویز کند. انواع درمان فولیکولیت می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
داروها:
اگر مشکل فولیکولیت ناشی از باکتری یاشد، لوسیون، ژل و قرص‌هایی وجود دارند که می‌توانند عفونت باکتریایی را جهت درمان فولیکولیت، کنترل کنند. چنانچه عفونت خفیف باشد از ژل یا لوسیون موضعی برای درمان استفاده میشود اما در موارد حاد قرص‌های آنتی‌بیوتیک خوراکی تجویز می‌شوند. اگر هم فولیکولیت به دلیل فعالیت قارچ باشد، کرم، شامپو و قرص ضد قارچ در حل مشکل فولیکولیت مو موثر هستند. و چنانچه هدف درمان رفع التهاب فولیکولیتی باشد، استفاده از کرم‌های استروئیدی مفید است.
درمان‌های دیگر:
اگر فولیکولیت مو باعث ایجاد جوشهای بزرگی روی پوست شده باشد، با استفاده از جراحی برشی موضعی در جوش ایجاد شده و آن را تخلیه می‌کنند. سپس منطقه جراحی شده با گاز استریل پوشانده میشود که هر گونه عفونت باقیمانده توسط گاز جذب شود. لیزر موهای زائد نیز گزینه ای است که بیشتر برای فولیکولیت باربا مناسب است. بهترین درمان فولیکولیت مخصوصا اگر از نوع اورئوس باشد استفاده موضعی از لوسیون یا ژل کلیندامایسین به مدت 7 تا 10 روز و دوبار در روز است.
فولیکول مو ساختاری پیچیده و کیسه‌ای شکل است که مو در آن رشد می‌کند و در اپیدرم (لایه خارجی پوست) قرار دارد. موها در قسمت پایینی فولیکول شروع به رشد می کند، جایی که ریشه که از سلول‌های پروتئینی تشکیل شده است، توسط خون رگ‌های مجاور تغذیه میشود. ساقه نیز درون فولیکول رشد می‌کند و پس از شکستن اپیدرم به سمت بیرون به رشد خود ادامه می‌دهد.
سالم نگه داشتن و تقویت فولیکولهای مو شرط لازم برای داشتن موهایی خوش حالت و زیباست. در مرحله اول پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و کامل باعث میشود که فولیکولهای موی شما به درستی تغذیه شوند و مواد موردنیاز برای رشد مو را فراهم کنند. به علاوه زمانی که فولیکول می‌خواهد به بازسازی خود بپردازد برای این کار به مواد مغذی نیاز دارد. در مرحله بعد رعایت مسائل بهداشتی و جلوگیری از رشد باکتری و قارچ در سطح فولیکول سلامت آن را تضمین می‌کند. استفاده از محصولات شیمیایی حاوی الکل یا مواد حسایت زا نیز سلامت مو و فولیکول آن را تهدید می‌کند بنابراین بهتر است تا جایی که می‌توانید از آنها استفاده نکنید.
فولیولیت یک مشکل شایع پوستی است که زمانی اتفاق می افتد که مسیر فولیکول مو به بیرون پوست مسدود میشود. بنابراین فولیکول قرمز و متورم میشود که گاهی نیز به ایجاد جوشهای بزرگ دردناک یا عفونت منجر خواهد شد.
