فولیکولیتیس یک مشکل پوستی تقریبا شایع است. اگر انواع باکتری فولیکول یا حتی انسداد و گرفتگی در فولیکول موی شما در هر قسمت از بدن ایجاد شود به آن فولیکولیتیس یا فولیکولیت می‌گویند. بدن انسان تقریبا در همه قسمت‌ها دارای فولیکول‌های مو است، به جز لب، کف دست و کف پا. به همین دلیل نیز فولیکولیتیس ممکن است در هر جایی از بدن، پوست را دچار قرمزی، خارش و تورم کند. در اینجا با انواع فولیکولیتیس و روش درمان آن‌ها آشنا خواهیم شد.
فولیکولیت چیست و برای درمان آن چه باید کرد؟
موها و فولیکول‌های آن‌ها تقریبا در همه جای بدن وجود دارند اما گاهی آنقدر ریز هستند که حتی متوجه وجود آن‌ها نیز نخواهید شد. همین موها هستند که درست مانند یک عایق عمل می‌کنند و شما را گرم نگه می‌دارند، آن‌ها بخشی از سیستم حفاظتی بدن شما هستند. نقطه‌ای که در آن یک تار مو وارد پوست می شود را فولیکول مو می‌نامند. فولیکول محل غدد چربی است و موهای نازک را در جای خود محکم نگه می‌دارد. اما متاسفانه فولیکول‌ها نیز دچار بیماری می‌شوند، در صورتی که باکتری‌ها و سایر مواد درون آن‌ها تجمع یابند، باعث التهاب و عفونت فولیکول خواهند شد که به آن فولیکولیتیس یا فولیکولیت گویند. به این ترتیب فولیکول مو متورم و برآمده شده و روی پوست نیز کمی برآمدگی به وجود می‌آورد. البته نگران نباشید زیرا فولیکولیتیس درمان دارد که در ادامه با هم روش‌های درمان فولیکولیت را نیز به طور مجزا بررسی می‌کنیم.
چرا فولیکولیتیس ایجاد می شود؟
هرچند فولیکولیت در هر جای بدن ایجاد می‌شود اما بیشتر روی گردن، ران‌ها، باسن و زیربغل ظاهر می‌شود، فولیکولیت ناحیه تناسلی هم تا حدودی شایع است. اما فولیکولیت چگونه ایجاد می‌شود و دلیل ظاهر شدن آن روی پوست چیست؟ به طور کلی دلایل ایجاد فولیکولیت روی پوست به موارد زیادی بستگی دارد که بر اساس هر نوع فولیکولیت متفاوت است. جوش فولیکولیت می تواند در نتیجه فعالیت‌های روزانه‌ای مانند اصلاح، اپیلاسیون، قرار گرفتن در وان آب گرم و تعریق بیش از حد پس از ورزش یا کار در فضای باز رخ دهد. فولیکولیت بعد از لیزر نیز شایع است زیرا چنین به نظر می‌رسد که برخی از فولیکول‌های مو پس از لیزر دچار التهاب می‌شوند و مکانیزم این التهاب تا حدودی شبیه فولیکولیت پس از اصلاح است که در ادامه با آن آشنا خواهیم شد. فولیکولیت ناشی از لیزر گاهی ممکن است افراد را انجام لیزر منصرف کند اما باید بدانید که این نوع فولیکولیت نیز درمان خاص خود را دارد. البته افرادی که دارای موهای مجعد یا موهای ضخیمی هستند بیشتر در معرض ابتلا به فولیکولیت بعد از لیزر هستند. استرس و فولیکولیت نیز کاملا با هم در ارتباط هستند. بر عکس فولیکولیت مو بعد از لیزر که ناشی از عوامل بیرونی است، فولیکولیت گاهی در اثر عوامل داخلی در بدن مانند استرس ایجاد می‌شود.
چند نوع فولیکولیتیس وجود دارد؟
به طور کلی انواع مختلفی از فولیکولیت وجود دارد. انواع فولیکولیت از نظر ظاهر، علائم و دلایل آن کاملا متفاوت هستند. اما اصلی‌ترین تفاوت انواع فولیکولیت در دلیل ایجاد فولیکولیت است. علاوه بر این محل ظاهر شدن فولیکولیت نیز نقش زیادی در تشخیص نوع آن دارد. از جمله عوامل دیگری که در دسته بندی فولیکولیت موثر است سطحی یا عمیق بودن فولیکولیت است. نوع سطحی تنها بخشی از ساختار فولیکول را دچار مشکل می‌کند ولی نوع عمیق آن کل ساختار آن را به هم می‌ریزد و معمولا شدیدتر است. به طور کلی انواع فولیکولیت شامل موارد زیر است:
انواع فولیکولیتیس سطحی
اگر تنها بخشی از فولیکول مو دچار آسیب شده باشد به آن فولیکولیت سطحی گفته می‌شود. درمان فولیکولیت سطحی معمولا دشوار نیست و گاهی در خانه و با استفاده از پماد فولیکولیت یا محصولات دیگر قابل درمان است. در اینجا با انواع فولیکولیت سطحی آشنا می‌شویم:
انواع فولیکولیتیس باکتریایی
این نوع فولیکولیت زمانی به وجود می‌آید که فولیکول‌های موی فرد به یک باکتری (معمولا باکتری استاف که نام دیگر آن استافیلوکوس اورئوس است) آلوده شوند. باکتری استاف روی پوست زندگی می‌کند اما زمانی که برش یا زخمی روی پوست ایجاد شود با ورودش به درون پوست مشکلاتی را برای فولیکول ایجاد خواهد کرد.
فولیکولیتیس سودوموناس یا جکوزی
اگر فولیکول مو یکی دو روز در معرض باکتری سودوموناس باشد در آن قسمت باعث ایجاد جوش‌های گردی می‌شود که معمولا با خارش نیز همراه هستند. این نوع باکتری می‌تواند در استخرهایی که مقدار کلر و Ph آب در آن‌ها به اندازه لازم نیست، انتقال یابد.
فولیکولیتیس در شکل تاول پس از اصلاح
این نوع فولیکولیت در اثر اختلال در رشد مو پس از اصلاح کردن اتفاق می‌افتد. در واقع زمانی که اصلاح می‌کنید، مویی که در حال رشد است از نزدیک به ریشه تراشیده می‌شود و برای رشد مجدد خود با مشکل مواجه می‌شود. به همین دلیل گاهی مو در فولیکول دچار پیچش شده و دیگر از سطح فولیکول وارد لایه بعدی پوست نمی‌شود. به این ترتیب مویی که دیگر توانایی خارج شدن از سطح پوست را ندارد در فولیکول گیر افتاده و در آن رشد می‌کند. پس از مدتی برآمدگی پوستی ایجاد می‌کند و باعث ایجاد التهاب یا عفونت در آن قسمت خواهد شد. فولیکولیت ناشی از لیزر نیز گاهی به همین صورت ایجاد می‌شود.
حتما بخوانید : بیماری های مو سر
فولیکولیتیس پتیروسیروم
جوش فولیکولیت پتیروسیروم به صورت جوش‌هایی اغلب کوچک، یکنواخت، چرکی و دارای خارش هستند که معمولا در کمر یا قسمت فوقانی پشت یا قفسه سینه ظاهر می‌شوند. سایر نقاطی که ممکن است درگیر فولیکولیت پتیروسیروم شوند شامل خط پیشانی، چانه، گردن هستند.
انواع فولیکولیتیس عمقی
اگر فولیکول مو به صورت کلی دچار آسیب جدی شده باشد در این صورت با فولیکولیتیس عمقی مواجه هستیم. درمان فولیکولیت عمقی حتما به معاینات منظم نیاز دارد و باید با نظر پزشک انجام شود. انواع فولیکولیت عمقی را با هم بررسی می‌کنیم:
فولیکولیت آئوزینوفیلیک
در این بیماری خارش شدید، لکه‌ها و برآمدگی‌های پوستی در نزدیکی فولیکول‌های مو و بیشتر در صورت مشاهده می‌شود. منشاء این بیماری هنوز کاملا شناخته شده نیست ولی بیشتر در افراد مبتلا به ایدز ایجاد می‌شود.
فولیکولیت گرم منفی
این نوع فولیکولیت به شکل برآمدگی‌هایی در اطراف بینی و دهان است. گاهی اوقات در افراد مبتلا به این نوع آسیب فولیکولی تحت درمان‌های طولانی‌مدت با آنتی‌بیوتیک برای آکنه قرار می‌گیرند.
فولیکولیتیس سیکوزیس
اگر پس از اصلاح، فولیکول مو به طور جدی آسیب ببیند و دچار عفونت شود، باعث ایجاد تاول‌های قرمز و پر از چرک می‌شود که به آن فولیکولیت سیکوزیس گویند. این نوع فولیکولیت ممکن است باعث زخم شدن پوست و حتی ریزش مو نیز بشود.
فولیکولیتیس کورک و کفگیرک
یکی از مشخصه‌های فولیکولیت کورک ایجاد عفونت زیاد فولیکولی است. اگر تعداد کورک‌ها زیاد باشد و یک منطقه مشخص از پوست را درگیر کنند به آن کفگیرک گویند.
حتما بخوانید : جوش پوست سر بعد از کاشت
علائم فولیکولیت چیست؟
فولیکولیت ممکن است شبیه آکنه به نظر برسد، کمی ناراحت کننده باشد و گاهی دچار خارش شود. حتی ظاهر فولیکولیت نیز برای فرد بسیار ناخوشایند است. با توجه به اینکه انواع فولیکولیت متفاوت است، هر نوع فولیکولیت دارای علت، ارگانیسم عفونی و اثرات پوستی منحصر به آن نوع خاص است. بنابراین علائم فولیکولیت نیز بر اساس نوع دقیق فولیکولیت متفاوت خواهد بود اما به طور کلی ممکن است فرد علائم زیر را تجربه کند:
- دستهای از برجستگی های قرمز کوچک مانند جوش فولیکولیت که ممکن است روی آن به رنگ قرمز یا سفید باشد.
- تاول‌هایی که گاهی باز می‌شوند و حاوی ترشحاتی هستند یا پس ازمدتی پوسته پوسته و باعث تحریک پوست یا حساسیت پوستی می‌شوند.
- مناطق بزرگی از پوست قرمز و متورم شده و ممکن است همراه با چرک زیر پوستی باشد. در این نواحی از پوست ایجاد خارش، حساس شدن و درد نیز به وجود می‌آید.
در صورت مشاهده فولیکولیت موی سر چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
هر چند گاهی فولیکولیت خفیف را در منزل هم میتوان درمان کرد اما در مواردی حتما لازم است به پزشک مراجعه شود. اگر در چنین شرایطی به پزشک مراجعه نشود، فولیکولیت بدتر شده و به قسمت‌های دیگر نیز سرایت می‌کند. در صورت تجربه هر یک از موارد زیر مشکل خود را با پزشک در میان بگذارید:
- اگر پس از گذشت دو روز از درمان خانگی فولیکولیت، همچنان مشکل‌تان برطرف نشده است. در این شرایط حتما درمان خانگی موثر واقع نشده است پس بهتر است نظر پزشک را در این باره بپرسید.
- پوست در اطراف فولیکول مو بسیار قرمز و دردناک شده است.
- در صورت ایجاد تب و لرز
- اگر می‌دانید فولیکولیت در اثر تراشیدن موها به وجود آمده ولی لازم است به اصلاح آن‌ها ادامه دهید. در این شرایط پزشک ممکن است برای شما یک کرم ضدقارچ یا آنتی بیوتیک خوراکی تجویز کند که مشکل‌تان برطرف شود.
پیشگیری از فولیکولیتیس چگونه است؟
برای کاهش احتمال ابتلا به فولیکولیت بهترین راه حل این است که اصلاح را به مدت حداقل 3 ماه متوقف کنید اما برای بسیاری از افراد سخت است که چندین ماه اصلاح نکنند. پس چه باید کرد؟
- ابتدا پوست خود را با آب گرم و یک پاک کننده ملایم شستشو دهید.
- از مقدار زیادی ژل یا کرم موبر روی پوست خود استفاده کنید و بگذارید به مدت 5 تا 10 دقیقه بماند تا زمانی که موها کاملا نرم شوند.
- هر بار که اصلاح می‌کنید از یک تیغ جدید استفاده کنید.
- در جهت رشد موهای‌تان آن‌ها را بتراشید.
- سپس پوست‌تان را با آب گرم بشویید و از لوسیون مرطوب کننده استفاده کنید که پوست‌تان دچار خشکی نشود و آسیب نبیند.
- نباید از لباس‌هایی استفاده کنید که پوست شما را تحریک می‌کنند یا گرما و عرق را به دام می‌اندازند مانند دستکش لاستیکی یا چکمه‌های بلند.
- استفاده از روغن‌ها یا سایر محصولات چرب پوستی ممکن است باعث انسداد یا به دام انداختن باکتری‌ها در فولیکول‌های پوست شوند. به جای آن‌ها بهتر است از محصولات مرطوب کننده پوست استفاده کنید.
- فقط در صورتی در وان آب گرم بروید که مطمئن باشید کاملا تمیز است و به خوبی ضدعفونی شده است.
- پس از اصلاح از حوله تمیز و سایر وسایل مراقبت شخصی استفاده کنید و از به اشتراک گذاشتن آن‌ها با دیگر افراد خودداری کنید.
- همیشه دستهای خود را تمیز نگه دارید.
تشخیص و درمان فولیکولیت چگونه است؟
معمولا تشخیص فولیکولیت و نوع آن برای پزشک دشوار نیست و در طول معاینات اولیه مشخص خواهد شد که نوع فولیکولیت و روش درمان آن باید به چه شکل باشد. در ادامه به طور دقیق تر روش تشخیص و درمان فولیکولیت را بررسی خواهیم کرد.
حتما بخوانید : فولیکول مو چیست؟
تشخیص فولیکولیتیس
پزشک در طول معاینه اول و با نگاهی به پوست می‌تواند تشخیص دهد که آیا فرد مبتلا به فولیکولیت است یا خیر. به منظور تشخیص فولیکولیت معمولا نیازی به انجام آزمایش‌های خاص نیست مگر اینکه درمان‌ها موثر واقع نشوند. در این صورت پزشک شما ممکن است از یک سواب برای نمونه‌برداری از پوست استفاده کند که دقیقا بررسی کند مشکل ناشی از چیست؟ به این ترتیب برای درمان آن از تجویز دقیق‌تری استفاده خواهد کرد.
درمان فولیکولیتیس
فولیکولیت خفیف ممکن است بدون هیچ درمانی و در منزل با کمترین امکانات درمان شود و از بین برود. محصولاتی مانند محلول و پماد برای درمان فولیکولیت را می‌توانید از داروخانه‌ها و بدون نسخه پزشک نیز تهیه کنید. برای مثال فولیکولیت لیزر ممکن است با استفاده از داکسی سایکلین، استروئیدهای موضعی یا تکنیک‌های شستشوی ملایم درمان شود. اما برای موارد شدیدتر ممکن است نیاز به مراجعه به پزشک داشته باشید. برای کمک به بهبودی و کاهش علائم می توانید به صورت زیر عمل کنید:
- ابتدا ناحیه آلوده را تمیز کنید ( بهتر است روزی دو بار با آب گرم و صابون آنتی باکتریال بشویید. هر بار با استفاده از یک حوله نرم این قسمت را کاملا خشک کنید).
- استفاده از نمک: یک قاشق چایخوری نمک غذاخوری مخلوط با 2 فنجان آب را روی یک پارچه تمیز بریزید و روی پوست‌تان قرار دهید. می توانید کمی هم سرکه سفید اضافه کنید.
- اگر خارش پوستی دارید هم می‌توانید پماد برای درمان فولیکولیت، ژل‌ها و لوسیون‌های حاوی کرم هیدروکورتیزون استفاده کنید. همچنین از پوشیدن لباس‌های تنگ یا پلاستیکی خودداری کنید.
درمان فولیکولیت به نوع و شدت وضعیت آسیب فولیکول مو در هر فرد بستگی دارد. اگر چند روز محصولاتی را که خود از داروخانه ( بدون نسخه پزشک ) تهیه کرده‌اید مصرف کردید و نتیجه‌ای حاصل نشد بهتر است به متخصص مراجعه کنید تا نوع فولیکولیت ایجاد شده را بررسی کند. پزشک باتوجه به بررسی‌های انجام شده داروی مناسب را برای شما تجویز کند.
سوالات متداول
اگر جوش فولیکولیت ناشی از باکتری است، در این موارد لوسیون، ژل و قرص‌هایی وجود دارند که می‌توانند عفونت باکتریایی را جهت درمان فولیکولیت، کنترل کنند. در موارد عفونت خفیف، شما می‌توانید ژل یا پماد درمان فولیکولیت را از داروخانه تهیه کنید و استفاده کنید. اگر هم فولیکولیت به دلیل فعالیت قارچ باشد، کرم، شامپو و قرص ضد قارچ در حل مشکل فولیکولیت مو موثر هستند. در نهایت اگر عفونت فولیکولیتی وجود داشته باشد یا بخواهید التهاب فولیکولیتی را درمان کنید، استفاده از کرم‌های استروئیدی مفید است.
اگر فولیکولیت مو باعث ایجاد جوش‌های بزرگی روی پوست شده باشد، با استفاده از جراحی روی پوست در ناحیه سطحی جوش، یک برش ایجاد کرده و آن را تخلیه می‌کنند. سپس منطقه جراحی شده با گاز استریل پوشانده می‌شود که هر گونه عفونت باقیمانده توسط گاز جذب شود. در موارد فولیکولیت حاد ممکن است طبق نظر پزشک نیاز به استفاده از قرص‌های آنتی‌بیوتیک خوراکی باشد. گاهی بهترین درمان فولیکولیت استفاده موضعی از لوسیون یا ژل کلیندامایسین به مدت 7 تا 10 روز و دوبار در روز است.
