پوست موی سر به نسبت دیگر نقاط بدن آنقدر که باید مورد توجه قرار نمی‌گیرد. در واقع بسیاری از افراد تصور می‌کنند که با استفاده از یک شامپوی ساده می‌توانند سلامت موها و پوست زیرین آن‌ها را حفظ نمایند. ما زمانی می‌فهمیم که از موها و پوست سر خود غافل بوده‌ایم که کار از کار گذشته و یا دچار ریزش مو شده و یا به یکی از بیماری‌های پوستی سر مبتلا گشته‌ایم. برای این که بدانیم چه بیماری‌ها و معضلاتی هستند که می‌توانند مو و پوست سر ما را با خطر مواجه کنند، ابتدا شاید بهتر باشد که در مورد ساختار مو و چرخه رشد آن بدانیم.
مو تقریباً در تمامی سطوح پوستی بدن انسان بجز کف دست، کف پا، لب و پلک‌ها رشد می‌کند. طول و ضخامت مو با توجه به محل رویش با دیگر نقاط متفاوت است. موی ولوس (Vellus Hair) کوچک، کم رنگ و کوتاه است. در طرف مقابل موی ترمینال یا آندروژنیک مویی تیره، ضخیم و بلند است. ساقه مو با نرخ رشد تقریباً 1 سانتی‌متر در هر ماه با توجه به تقسیم سلولی انجام شده در مغز فولیکول، درون آن رشد می‌کند. سلول‌ها سه لایه ساقه یعنی مدولا، کورتکس و کوتیکول را تشکیل می‌دهند که خود این لایه‌ها از پروتئین کراتین تشکیل شده‌اند. رشد مو به طور کلی یک چرخه رشد را دنبال می‌کند. اگرچه که باید در نظر داشت که فازهای این چرخه در تمامی افراد یکسان نیست و هر فرد ممکن است به صورت تصادفی فازهای مختلفی داشته باشد.
بیماری‌های پوست سر در کودکان
- شوره سر کودکان: شوره زدن پوست سر در کودکان یکی از شایع‌ترین اتفاقاتی است که می‌تواند برایشان رخ دهد. به زبان ساده شوره سر کودکان در واقع حالت زخم‌دار شده پوست سر است که نام علمی آن پیتیریاسیس سیمپلکس کاپیتیس است. حالت خارشی بدون التهابی که پس از شل شدن سطحی‌ترین لایه اپی‌درمیس بوجود می‌آید. شوره زدن در تمامی مدل‌های پوستی و هر دو جنسیت کودکان رخ می‌دهد. آیا می‌دانستید که ما به صورت طبیعی در هر دقیقه صدها و حتی هزاران سلول پوستی را از دست می‌دهیم؟ لباس‌های ما این امر را تشدید هم می‌کنند. در بسیاری از موارد شوره سر در کودکان در نتیجه به درستی نشستن پوست سر است. اگر یک شامپوی ساده نتواند این مشکل را حل کند وقت مراجعه به پزشک متخصص است. بسیاری از بیماری‌های پوست سر هستند که با شوره شروع می‌شوند و در صورت نادیده گرفتن می‌توانند به شرایط وخیم‌تری تبدیل شوند.
- شپش سر: شپش در واقع انگلی است به طول یک تا سه میلی‌متر که رنگ خاکستری داشته، بال ندارد و 6 پا دارد. این عارضه معمولاً در نزدیکی خط مو در کنار گوش‌ها و پشت گردن دیده می‌شود. شپش سر به دنبال گرما و تغذیه از خون انسان برای زنده ماندن است. نوع ماده آن می‌تواند بیش از 300 تخم در طول زندگی خود به جای بگذارد. دخترانی که موهای بلندی دارند ریسک بالاتری برای ابتلا به شپش دارند و جالب است بدانید که بزرگسالان خیلی کم با این عارضه درگیر می‌شوند چرا که موهای بزرگسالان دارای ماده‌ای است که شپش‌ها آن را دوست ندارند. شپش سر از طریق تماس مستقیم سر به سر، به اشتراک گذاری کلاه و شانه انتقال پیدا می‌کند.
- آبله مرغان: یکی مسری‌ترین بیماری‌های مربوط به پوست که کودکان بین سنین 5 تا 9 سال را عمدتاً درگیر خود می‌کند. در مراحل اولیه نشانه‌هایی مانند سردرد، ناخوشی و تب و خارش پوست را به همراه دارد. در بین روزهای 10 تا 21 بیماری دانه‌های قرمز خارشی در پوست سر، سینه و دیگر نقاط بدن تشکیل می‌شوند و نکته مهم اجتناب از دست زدن به این نقاط برای بهبود بهتر آن‌هاست.
- ریزش موی کششی (Traction Alopecia): ریزش موها از طریق مدل موهای سفت و سخت مانند دم اسبی و یا استفاده از اکستنشن‌های مو منجر به این عارضه می‌شوند. معمولاً مراحل اولیه این عارضه قابل شناسایی نیستند تا زمانی که نشانه‌های واضحی از طاسی بوجود بیایند. در بعضی موارد موی از دست رفته دوباره برمی‌گردد و در موارد دیگر، این ریزش مو دائمی خواهد بود.
بیماری‌های پوست سر در آقایان
بیماری‌های پوستی که بر روی پوست سر تاثیرگذارند ممکن است منجر به ریزش مو نشوند، اگرچه که در صورتی که بیماری بسیار حاد باشد، ریزش مو هم ممکن می‌شود. شایع‌ترین بیماری‌های پوست سر عبارتند از:
- ریزش مو: زمانی که مقدار زیادی از موها از دست رفته و دیگر دوباره رشد نمی‌کنند، به این حالت ریزش مو گفته می‌شود. تمامی انسان‌ها در روز مقداری از موهای خود را از دست می‌دهند اما زمانی که این از دست رفتن موها بیشتر از مقداری که بدن می‌تواند تولید کند باشد تبدیل به عارضه جدی شده و باید تحت درمان قرار بگیرد.
- اگزمای سبوره‌ای (Seborrhoeic Eczema): در این حالت، پوست سر پر از زخم شده و همچنین دچار قرمزی و شوره می‌شود. این حالت در بانوان هم ممکن است رخ دهد. اگزمای سبوره‌ای منجر به ریزش مو شده و ممکن است به صورت، گردن، سینه و کمر هم سرایت کند. معمولاً چرب بودن پوست می‌تواند منجر به ابتلا به این عارضه شود. این یک بیماری پوستی بلند مدت است که نیازمند جلسات متعدد با درماتولوژیست متخصص است. در صورتی که هرگونه عوارض جانبی از داروها و روش‌های درمانی این بیماری داشتید، به پزشک متخصص خود بگویید. در بسیاری از موارد می‌توان از این عوارض جانبی با انجام روتین‌های مراقبتی پوست جلوگیری کرد.
- الگوی طاسی مردانه (Male Pattern Baldness): زمانی که مردان دچار ریزش مو در نزدیکی شقیقه‌های خود شده و خط مویشان عقب نشینی می‌کند، این حالت به عنوان الگوی طاسی مردانه شناخته می‌شود. زمانی که چرخه رشد موها ضعیف شده و فولیکول‌های مو متزلزل می‌شوند، این اتفاق رخ می‌دهد. این رویداد منجر به نازک شدن موها و در نهایت از بین رفتن آن‌ها می‌شود. معمولاً الگوی طاسی مردانه جدی نیست اما بهتر است در صورتی که به آن دچار شدید نظر یک پزشک را بپرسید چرا که در بعضی موارد الگوی طاسی مردانه به علت وجود چند مدل سرطان، داروهای مضر یا مشکلات تیروئیدی ایجاد می‌گردد.
- طاسی منطقه‌ای (Alopecia Areata): زمانی که مردان دچار ریزش مویی می‌شوند که ظاهری مانند دایره‌هایی به اندازه یک سکه دارد، به این حالت طاسی منطقه‌ای می‌گویند. این دایره‌ها در نقاط مختلف به صورت تصادفی ایجاد می‌شوند. در بسیاری از موارد، سیستم ایمنی بیمار است که دچار اشتباه شده و به فولیکول‌های خودی حمله می‌کند. اگرچه که در این حالت تمامی موها نمی‌ریزند، اما باز هم به مراجعه به پزشک متخصص به منظور بازگرداندن موها نیاز است.
- پسوریازیس (Psoriasis): در این عارضه زخم‌های قرمز و ضخیمی بر روی پوست ایجاد می‌شوند. این یک بیماری خودایمنی است که در آن با رشد سلول‌ها بر روی یکدیگر زخم‌ها ایجاد می‌شوند. این عارضه با دیگر مشکلاتی مانند دیابت، مشکلات قلبی، آرتریتیس و بیماری التهاب روده همراه است.
- درماتوفیتوز (RingWorm): زمانی که زخم‌های دایره‌ای شکل قرمزی بر روی پوست سر ظاهر می‌شوند که منجر به ریزش مو می‌گردند، می‌گویند که عفونت درماتوفیتوز رخ داده است. بر خلاف اسم انگلیسی که بیماری دارد، توسط یک کرم ایجاد نمی‌شود و عامل ایجاد کننده آن یک مدل قارچ است. این عارضه را می‌توان به وسیله دارو و شامپوهای ضد قارچ درمان کرد.
- فولیکولیتیس (Folliculitis): این بیماری عفونتی است که بر روی فولیکول‌های مو تاثیر می‌گذارد. فولیکول‌ها ساختاری هستند که در پایین مو قرار دارند و وظیفه رشد مو را بر عهده دارند. این عارضه به وسیله باکتری ایجاد می‌شود و می‌توان با استفاده از آنتی بیوتیک آن را درمان کرد.
بیماری‌های پوست سر در زنان
پوست سر هم بخشی از پوست بدن ماست. در حالی که بسیاری از خانم‌ها از مدل‌های مختلفی از لوسیون‌ها و کرم‌ها برای پوست صورت و دستان و پاهای خود استفاده می‌کنند، به شدت پوستی که زیر موهایشان قرار دارد را نادیده می‌گیرند. فقدان مراقبت مناسب از پوست سر به صورت عفونت‌ها و بیماری‌های مختلف خود را نشان می‌دهند. در این بخش نگاهی به رایج‌ترین مشکلات پوست سر در بانوان خواهیم داشت که البته تفاوت زیادی با موردهای رایج در آقایان ندارند.
- ریزش مو: همان‌طور که بالاتر هم گفته شد، در صورتی که ریزش مو بیشتر از مقداری باشد که بدن توانایی تولید داشته باشد، به این حالت از دست رفتن مو یا ریزش مو (Hair Loss) گفته می‌شود. با توجه به بالا رفتن سن یا یک سری از فاکتورهای مشخص بیولوژیکی مانند زایمان، موها شروع به نازک شدن می‌کنند. علت این اتفاق می‌تواند ارثی یا استرس بیش از حد باشد. معمولاً اما دلیل اصلی این رویداد کیفیت پایین محصولات استفاده شده برای موهاست. فرقی نمی‌کند که خانم در دهه 20، 30 یا 40 یا بیشتر از زندگی خود باشد، ریزش مو در هر سنی ممکن است رخ دهد. در بسیاری از موارد خانم‌ها مراجعه به درماتولوژیست را انقدر به عقب می‌اندازند که دیگر دیر می‌شود.
- شوره سر: یکی دیگر از مشکلات رایجی که بانوان با آن مواجه می‌شوند شوره سر است. پوست مرده سر کنده شده و بر روی شانه‌های فرد می‌ریزد که این اتفاق ظاهر بسیار بدی دارد. ممکن است دلیل این اتفاق داروی نامناسب، عفونت قارچی یا تغییرات فصلی یا هورمونی باشد. بهترین کار در قبال این اتفاق شستن موها به صورت مرتب با شامپوهای درمانی است و در صورتی که مشکل حل نشد، باید به درماتولوژیست مراجعه کرد.
- شپش سر (Head Lice): پوست سر خارشی که نمی‌گذارد شب‌ها از شدت خارش بخوابید شاید چیزی بیشتر از یک شوره ساده باشد! در واقع شاید شپش سر موجب این ناراحتی شده است. شپش مسری است. اگر کسی به آن دچار باشد و فرد دیگری از شانه، هدفون، حوله یا بالشت وی استفاده کند و یا حتی او را بغل کند، احتمال این که به شپش دچار شود بسیار بالاست. در هر صورت، به نظر شامپوهای درمانی در از بین رفتن این عارضه تاثیرگذار هستند و در صورتی که این طور نبود، باید به پزشک متخصص مراجعه کرد.
- اگزما (Eczema): در اگزما، پوست خشک، قرمز و زخم‌دار می‌شود. در موردهای شدید این بیماری، پوست ممکن است شروع به ترک خوردن بکند. این مشکل با زخم‌های کوچک شروع می‌شود و اگر در زمان مناسب درمان نشود، ممکن است اوضاع خطرناکی را بوجود بیاورد. درمان این بیماری با داروهای مخصوص صورت می‌گیرد.
- پسوریازیس (Psoriasis): در این شرایط، پوست سر ظاهری قرمز و ضخیم و پوسته مانند می‌گیرد که شبیه به زخم‌های بزرگ هستند. در موردهای وخیم این بیماری، این زخم‌ها دردناک می‌شوند. بعضی از افراد نسبت به دیگران سلول‌های بیشتری تولید می‌کنند، این سلول‌ها روی هم جمع شده و ظاهری شبیه به بخیه پیدا می‌کنند. پسوریازیس را در دسته بیماری‌های خود ایمنی قرار می‌دهند. ژنتیک در ابتلا به این بیماری نقش پررنگی ایفا می‌کند. پسوریازیس مسری نیست اما باید از داروهای مخصوص برای کاهش علائم و نشانه‌های این بیماری استفاده کرد.
دیگر مشکلات مربوط به پوست سر و موهای سر
Diffuse Alopecia
نازکی موی پراکنده در بزرگسالان معمولاً به دلیل طرح کچلی آقایان که وابسته به آندروژن است و طرح کچلی خانم‌ها که وابسته به آندروژن نیست، رخ می‌دهد. این اتفاق به ندرت در میان نوجوانان می‌افتد. اگرچه که نازکی پراکنده مو ممکن است به همراه بیماری‌های داخلی مانند لوپوس اریتماتوسوس سیستمی یا سیفیلیس باشد. موی نازک شکننده همچنین ممکن است به همراه کمبود آهن در بدن باشد. در عین حال موی زمخت خشک ممکن است به علت هایپرتیروئیدیسم رخ دهد اما، در غیاب دیگر علائم و نشانه‌ها، می‌توان علت آن را طاسی منطقه‌ای هم دانست.
طاسی متمرکز (Localised Alopecia)
جلوی کچلی را می‌توان گرفت، اگرچه که اگر به مرحله زخمی شدن برسد معمولاً دائمی خواهد بود. طاسی منطقه‌ای را می‌توان به عنوان شایع‌ترین دلیل طاسی متمرکز در یک یا چند منطقه سر به حساب آورد. این یک بیماری پوستی خودایمنی است و بیشتر در میان افرادی که خود یا خانواده‌شان سابقه ابتلا به پیسی، دیابت و تیروئید داشته‌اند، شایع است. همچنین این بیماری در افرادی که به سندروم داون مبتلا هستند هم مشاهده می‌شود. اگرچه که هر کسی با هر سنی می‌تواند به این عارضه دچار شود، اما معمولاً این اتفاق در سنین کودکی یا نوجوانی رخ می‌دهد.
در طاسی منطقه‌ای قسمت فرق سر حالت عادی دارد، اما ممکن است بخش‌هایی در سر وجود داشته باشد که به صورت مجزا موهای کمتری داشته و ظاهر آن شبیه به دایره‌های توخالی باشد. در 5 درصد موارد تمام موهای سر از دست می‌رود که به آن طاسی کامل (Alopecia Totalis) و در 1 درصد موارد موهای بدن هم به طور کامل از دست می‌روند که به آن طاسی کلی (Alopecia Universalis) گفته می‌شود. در 80 درصد موارد طی چند ماه رشد مو دوباره شروع می‌شود، اما ممکن است ریزش مو در نقطه‌ای دیگر از بدن شروع شود. در صورتی که کودکان به این بیماری مبتلا شوند شرایط کمی بد می‌شود، چرا که ریزش موی اولیه به شدت قوی است و بر روی نواحی مودار صورت هم تاثیر جدی می‌گذارد، همچنین در این حالت ناخن‌ها هم ممکن است دچار آسیب شده و برآمده و کج و معوج شوند.
از آن‌جایی که رشد دوباره ممکن است دوباره در هر مرحله‌ای شروع شود، ممکن است فرد دچار این توهم شود که روش‌های درمانی به خوبی در حال جواب دادن هستند. این موضوع باعث می‌شود که ارزیابی واقعی اثر داروها سخت شود. طاسی متمرکز در کودکان را توسط کرم‌های استروئید تاپیکال یا ژل‌های بخصوص کنترل می‌کنند. کودکانی که نزدیک به سنین نوجوانی هستند ممکن است به صورت هفتگی بین 6-8 بار مجبور به تزریق کورتیکواستروئید شوند.
موی بیش از اندازه (Excessive Hair)
هیرسوتیسم (Hirsutism) به رشد بیش از اندازه مو گفته می‌شود که در بانوان در ناحیه ریش و دور نوک سینه‌ها و در آقایان معمولاً در قسمت بالای اندام تناسلی دیده می‌شود. این ناهنجاری بیشتر در میان اروپایی‌های دارای پوست تیره یا زنان خاورمیانه‌ای رایج است.
علت ایجاد این ناهنجاری تبدیل موی نازک عادی در نواحی گفته شده به موی ضخیم و درشت توسط آندروژن‌هاست. این آندروژن‌ها می‌توانند اندوژن یا اکسوژن باشند. آندروژن بیش از حد همچنین می‌تواند منجر به مردسانی (Virilism)، وقفه در عادت ماهانه خانم‌ها (Amenorrhoea) و ناباروری شود.
طاسی آندروژنتیک (Androgenetic Alopecia)
این معضل که به نام الگوی طاسی هم شناخته می‌شود که به معنی ریزش موی ارثی یا ژنتیکی است و 95 درصد موارد را تشکیل می‌دهد. این عارضه در مراحل قابل پیشبینی در بانوان و آقایان رخ می‌دهد و به نظر با بالا رفتن سن پیشرفته‌تر می‌شود.
الگوی طاسی مردانه معمولاً از شقیقه‌ها شروع می‌شود و خط مو حالتی شبیه به حرف M پیدا می‌کند. این مدل ریزش مو همچنین موجب کچلی در قسمت بالایی سر می‌شود.
الگوی طاسی زنانه معمولاً با نازک شدن و ریزش کند موها در همان منطقه شروع می‌شود. این موضوع در صورت عدم جلوگیری می‌تواند منجر به نازک شدن و ریزش تمام موها شود.
ریزش موی تلوژن (Telogen Effluvium)
داشتن تجربه استرس‌زا می‌تواند منجر به ریزش موی تلوژن یا موقتی شود. به این دلیل که استرس تعداد زیادی از فولیکول‌های مو را وادار به وارد کردن به مرحله طبیعی تلوژن می‌کند. خوشبختانه، رشد موی طبیعی در چرخه رشد بعدی دوباره ادامه پیدا می‌کند
ریزش موی آناژن (Anagen Effluvium)
ریزش آناژن که به عنوان Anagen Effluvium شناخته می‌شود مدت زمان متغیری دارد و به طور ناگهانی رخ می‌دهد. دلیل رخ دادن این عارضه بیماری‌های خودایمنی، داروهای خاص یا شرایط ارثی هستند..ریزش موی آناژن و تلوژن با گذشت زمان به حالت قبل بازمی‌گردند، درمان الگوی طاسی (Pattern Alopecia) در مراحل اولیه می‌تواند به کاهش سرعت نازک شدن موها کمک کند.
سوالات متداول
رایج‌ترین بیماری‌ها و معضلات مربوط به پوست سر می‌توانند شوره سر، شپش سر، اگزما، پسوریازیس و … باشند. البته در هر سن و سال و برای هر جنسیتی این موارد ممکن است با دیگران تفاوت داشته باشند.
بسیاری از بیماری‌های مربوط به پوست سر با شامپوهای درمانی مخصوص درمان می‌شوند. در صورتی که بیماری به مراحل پیشرفته‌تر برسد لازم است که به متخصص درماتولوژیست مراجعه شود.
بعضی از شرایط مربوط به پوست سر ارثی بوده و بعضی دیگر مسری هستند. در عین حال مراقبت نکردن از پوست سر و نشستن آن به صورت مرتب و همچنین استفاده از محصولات شستشوی سر بی کیفیت ممکن است منجر به بیماری‌های مربوط به پوست سر شوند.
