عفونتهای قارچی سطحی تقریبا 25% از قارچ‌های پوستی در جهان را تشکیل می‌دهند که در این میان عفونتهای درماتوفیت یکی از شایع‌ترین انواع بیماری‌های عفونی در سرتاسر جهان هستند.
درماتوفیتوز یا عفونت درماتوفیت (درماتوفیتوزیس پوستی) که به عنوان کچلی نیز شناخته می‌شود، به گروهی از عفونتهای قارچی اشاره دارد که می‌توانند پوست، مو و ناخن‌ها را تحت تاثیر قرار دهند. بیماری درماتوفیتوزیس ممکن است توسط هر یک از سه گروه قارچی کراتینوفیل شامل تریکوفیتون (پوست، ناخن و مو)، میکروسپوروم (پوست و مو) و اپیدرموفیتون (پوست و ناخن) ایجاد شود. در اینجا می‌پردازیم به هر آنچه باید درباره کچلی قارچی یا درماتوفیتوز بدانید.
درماتوفیتوز یا قارچ پوستی چیست؟
عفونتهای قارچی کچلی یکی از شایع‌ترین علل عفونتهای قارچی سطحی در سراسر جهان هستند و بر اساس ناحیه‌ای از بدن که آن را درگیر می‌کنند دسته‌بندی می‌شوند. به عنوان مثال، تینه‌آ کورپوریس یک نوع عفونت قارچی است که بر بازوها و پاها اثر می‌گذارد، تینه‌آ کاپیتیس ( درمافیتوز کشاله ران) بر پوست سر و ساقه مو و تینه‌آ کروریس بر کشاله ران و قسمت داخلی ران تاثیر می‌گذارد.
نوعی دیگر از عفونت قارچی که تینه‌آ مانوم نامیده می‌شود نیز باعث کچلی فولیکول‌های موی صورت و ریزش ریش می‌شود. عفونت ناخن درماتوفیت هم معمولا با نام درماتوفیت اونیکومیکوزیس شناخته می‌شود. خطر ابتلا به عفونت درماتوفیت بیشتر در میان افرادی که پاسخ ایمنی ضعیفی در برابر بیماری دارند مانند کودکان و افراد مسن وجود دارد و نیز افرادی که مبتلا به دیابت، گردش خون ضعیف هستند یا کورتیکواستروئید موضعی مصرف می‌کنند.
حتما بخوانید :کچلی قارچی سر
انواع درماتوفیتوز، علائم درماتوفیتوز و عوراض جانبی درماتوفیتوز در هر نوع چیست؟
نشانه‌ها و علائم درماتوفیتوز معمولا به میکروارگانیسم عفونی عما ایجاد کننده، ناحیه‌ای که عفونت در آن ایجاد شده است و نیز شدت عفونت بستگی دارد که در هر یک از انواع آن کاملا متفاوت است. بیشتر عفونتهای ایجاد شده سطحی هستند و در بخش‌های خاصی مانند پاها، پوست سر یا ناخن‌ها ایجاد می‌شوند.
با این حال، حضور همزمان بیش از یک نوع کچلی ناشی از عفونت نیز شایع است و می‌تواند با انتشار مستقیم از یک ناحیه به ناحیه دیگر رخ دهد. علاوه بر این، عفونت درماتوفیتوزیس می‌تواند با عفونتهای باکتریایی ثانویه نیز ترکیب شود و مشکل را پیچیده‌تر کند. چنین حالتی زمانی ایجاد می‌شود که باکتری‌های مختلفی ضایعات ایجاد شده توسط درماتوفیت‌ها را آلوده کنند.
تینه‌آ کورپوریس
تینه‌آ کورپوریس که با عنوان کرم حلقوی نیز شناخته می‌شود معمولا علائمی مانند بثورات پوستی گرد، قرمز و خارش‌دار ایجاد می‌کند که دارای حاشیه ملتهب و پوسته پوسته است. این ضایعات پوستی بیشتر تمایل دارند همراه با الگویی به سمت بیرون رشد کنند و ظاهری حلقه مانند بسازند، از این رو کرم حلقه‌ای نامیده می‌شوند.
افراد سالمی که مبتلا به این نوع درماتوفیتوز می‌شوند معمولا با یک یا چند مورد از این ضایعات پوستی مواجه می‌شوند در حالی که افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، در معرض خطر ابتلا به عفونتهای قارچی تهاجمی‌تر و گسترده‌تری هستند.
گرانولوم ماژوکی
گرانوم ماژوکی که با نام فولیکولیت قارچی نیز شناخته می‌شود، شکل نادری از کچلی است که بیشتر زمانی رخ می‌دهد که درماتوفیت‌ها از طریق فولیکول‌های مو آسیب دیده به پوست نفوذ کرده و باعث بروز عفونت عمیق پوستی می‌شوند.
گرانوم ماژوکی در افراد سالم تنها ضایعات پوستی کوچک به وجود می‌آورد و فولیکول‌های موی ملتهب در نواحی مستعد ضربه مانند بازو یا مچ پا ظاهر می‌شوند. درحالی‌که در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف ممکن است علائم شدیدتری مانند ایجاد پلاک پوستی و ضایعات زیرپوستی عمیق ایجاد کند.
تینه‌آ کاپیتیس، تینه‌آ فاسیا و تینه‌آ باربا
تینه‌آ کاپیتیس بسته به میکروارگانیسم ایجاد کننده ممکن است التهابی یا غیرالتهابی باشد. این نوع درماتوفیتوز می‌تواند با توده‌ای پر از چرک روی پوست سر ظاهر شود که ممکن است یک ناحیه موضعی از جای زخم و ریزش موی دائمی ایجاد کند.
از سوی دیگر، تینه‌آ کاپیتیس غیرالتهابی می‌تواند همراه با خارش، پوسته پوسته شدن و ریزش موی برگشت ناپذیر ظاهر شود. تینه‌آ کاپیتیس روی پوست صورت اثر می‌گذارد و گاهی ممکن است به شکل عفونت پوست سر به ویژه در کودکان رخ دهد. تینه‌آ فاسیا هم با بثورات پوستی همراه است که اگر در معرض نور خورشید قرار گیرند بدتر می‌شوند. در آخر تینه‌آ باربا بیشتر روی فولیکول‌های مو و پوست افرادی که ریش دارند اثر می‌گذارد و می‌تواند با ضایعات قرمزرنگ و چرکی ظاهرشود.
تینه‌آ مانوم و تینه‌آ پدیس
علائم تینه‌آ پدیس شامل پوسته پوسته شدن و همچنین نرم شدن یا شکستن پوست در فضاهای بین انگشتان پا و کف پا است. این بیماری در موارد خفیف‌تر ممکن است با فرسایش و زخم‌های باز دردناک در بین انگشتان پا ظاهر شود. در نوع مانوم این احتمال وجود دارد که عفونت از پا به دست انتشار یابد و معمولا با بثورات پوستی که در اطراف التهاب بیشتری دارند یا پوسته‌پوسته شدن پشت دست ظاهر می‌شود.
حتما بخوانید : پسوریازیس
تینه‌آ انگویوم
عفونت درماتوفیت ناخن یا انگویوم می‌تواند باعث تغییر رنگ سفید یا زرد ناخن و همچنین ضخیم یا شکننده شدن ناخن شود. عفونتهای شدید ناخن ممکن است باعث شکستگی کامل ناخن شود که گاهی باعث جدا شدن کامل آن از بستر ناخن می‌شود. به طور کلی ناخن‌های پا بیشتر از ناخن‌های دست آسیب می بینند.
علت درماتوفیتوز
در اینجا بررسی بپردازیم به این موضوع که اصلا علت عفونت درماتوفیتوز چیست؟ و چرا این عفونت پوست و موی انسان را درگیر می‌کند؟ این بیماری توسط درماتوفیت‌ها ایجاد می‌شود که گروهی از قارچ‌های رشته‌ای هستند که برای رشد خود به کراتین نیاز دارند. کراتین خانواده‌ای از پروتئین‌های ساختاری است که در مو، ناخن و خارجی‌ترین لایه‌های پوست یافت می‌شود. بیش از 20 نوع درماتوفیت وجود دارد که از نظر جنس به سه گروه زیر تقسیم می‌شوند:
- درماتوفیت میکروسپوروم
- درماتوفیت تریکوفیتون
- درماتوفیت منتاگروفیس
درماتوفیت‌ها را می‌توان با توجه به زیستگاه طبیعی آن‌ها به زیرگروه‌های انسان دوست، جانوردوست و خاک‌دوست تقسیم کرد. درماتوفیت های انسان دوست مانند تریکوفیتون روبروم و تونسورانس عامل اصلی درماتوفیتوزیس در انسان هستند.
آن‌ها اغلب از یک فرد به فرد دیگر یا توسط اشیاء آلوده‌ای مانند لباس، کلاه یا برس مو منتقل می‌شوند و به طور کلی باعث ایجاد عفونت طولانی مدت با التهاب خفیف می‌شوند. درماتوفیت‌های جانوردوست در درجه اول حیوانات را آلوده می‌کنند، اگر چه گاهی اوقات می‌توانند از طریق تماس مستقیم به انسان نیز سرایت کنند. در آخر درماتوفیت‌های خاک‌دوست در خاک غنی از کرایتن حاوی پر، شاخه درختان و موهای در حال پوسیدگی رشد می‌کنند. عفونت انسان توسط درماتوفیت جانوری و خاک دوست زیاد شایع نیست ولی فرد در صورت ابتلا به این انواع درماتوفیت دچار کچلی شدید و التهابی خواهد شد.
تشخیص درماتوفیتوز
چگونه عفونت درماتوفیت را تشخیص دهیم؟ درماتوفیت اغلب با ایجاد ضایعات یا التهاب پوستی همراه است. در بیشتر موارد تشخیص آن با استفاده از آزمایش‌های تشخیصی کمکی از جمله میکروسکوپ مستقیم، کشت قارچ یا آزمایش پوست با چراغ وود امکان‌پذیر است.
روش میکروسکوپ مستقیم معمولا با استفاده از هیدروکسید پتاسیم انجام می‌شود که اجازه می‌دهد رشته‌های شاخه‌دار قارچ زیر میکروسکوپ دیده شوند. معاینه با چراغ وود هم از نور فرابنفش برای تشخیص بیماری در مناطق پوستی استفاده می‌کند که ممکن است توسط انواع خاصی از درماتوفیت‌ها آلوده شده باشند. در نهایت اگر همچنان نتیجه تشخیص نامشخص باشد یا در صورت ادامه وجود ضایعات پوستی که با درمان‌های قبلی برطرف نشده‌اند، ممکن است بیوپسی پوستی انجام شود.
اگر عفونت درماتوفیت در ابتدا در نتیجه تشخیص نادرست با یک بیماری پوستی دیگر اشتباه تشخیص داده شد و به روش درمان موضعی با کورتیکواستروئیدها درمان شد باعث می‌شود ظاهر تینه‌آ تغییر کند. همین موضوع روند تشخیص درماتوفیتوزیس را بسیار دشوار خواهد کرد. بنابراین در ادامه روند تشخیص نادرست درماتوفیتوزیس درمان آن نیز با مشکل مواجه شده و به تاخیر می‌افتد.
درمان درماتوفیتوز
هرچند ممکن است درماتوفیتوزیس درمان قطعی نداشته باشد اما به کمک انواع درمان دارویی درمافیتوز موجود می‌توان علائم آن مانند خارش، خطر عفونت باکتریایی ثانویه، محدود کردن عفونت و جلوگیری از گسترش آن به سایر نقاط بدن را کاهش داد.
- درمان موضعی درماتوفیتوزیس: بیشتر عفونتهای درماتوفیت پوستی که محدود به اپیدرم هستند را می‌توان با درمان موضعی ضدقارچ کنترل کرد. نمونه‌هایی از داروهای موضعی درماتوفیتوزیس عبارتند از: آزول‌ها، آلیلامین‌ها، بوتنافین، سیکلوپیروکس و تولنفتات.
- درمان خوراکی درماتوفیت: این نوع درمان معمولا با استفاده از موادی مانند تربینافین، ایتراکونازول، فلوکونازول و گریزئوفولوین برای عفونتهای گسترده به کار می‌رود. درمان خوراکی همچنین برای عفونت‌هایی که نسبت به درمان مقاوم هستند یا عفونت‌هایی که به فولیکول یا درم گسترش یافته‌اند یا ناخن‌ها را درگیر کرده‌اند مانند گرانولوم ماژوکی انجام می‌گیرد. درمان خوراکی درماتوفیتوزیس معمولا به دلیل عوارض جانبی زیاد در مقایسه با درمان موضعی برای مواردی از درماتوفیت حاد در نظر گرفته می‌شود.
- عوارض جانبی پوستی، بیماری کبدی و تداخلات دارویی از جمله عوارض درماتوفیتوزیس با درمان ضدقارچ خوراکی هستند. استفاده از کتوکونازول خوراکی نیز به دلیل خطر آسیب شدید کبدی، نارسایی آدرنال و تداخلات دارویی دیگر توصیه نمی‌شود. مخصوصا برای گروه‌های حساس شامل کودکان و افراد مسن باید از انواع درمان‌های اصلاح شده استفاده کرد که دارای کمترین میزان عوارض است.
به طور کلی بهتر است از کورتیکواستروئیدهای موضعی برای درمان عفونت درماتوفیت استفاده نشود. اگرچه ترکیبی از داروهای ضدقارچ و کورتیکواستروئیدهای کم قدرت می‌تواند موثر باشد، با این حال ممکن است عفونتهای درماتوفیت سطحی را تسریع کند.
به طور خاص، استفاده از محصولاتی که شامل کورتیکواستروئیدهایی با قدرت متوسط یا بالا ( مانند بتامتازون یا کلوتریمازول) هستند ممنوع است زیرا خطر آتروفی پوستی ( پوست نازک و بسیار حساس می‌شود و به راحتی در معرض آسیب‌ها و بیماری‌های مختلف قرار می‌گیرد) را ایجاد می‌کنند.
شکست درمان درماتوفیتوزیس
عفونتهای درماتوفیت معمولا به یک دوره درمان مناسب پاسخ می‌دهند اما در مواردی نیز ممکن است درمان درماتوفیتوز در انسان به نتیجه مطلوب نرسد. دلایل رایج عدم پاسخ به درمان قارچی شامل تجویز ناکافی ( به عنوان مثال درمان زودتر از آنچه باید ادامه یابد متوقف شده است) یا تشخیص نادرست است.
بنابراین ارزیابی شکست درمان باید با در نظر گرفتن تشخیص‌های جایگزین ارزیابی شود و احتمال عفونت مجدد هم حتما باید بررسی شود. سرکوب سیستم ایمنی نیز ممکن است خطر ابتلا به عفونت درماتوفیت را افزایش دهد و به ایجاد بیماری گسترده یا پایدار کمک کند. احتمال وجود یک اختلال ایمنی زمینه ای را باید در بیماران مبتلا به بیماری درماتوفیت شدید و مقاوم به درمان در نظر گرفت. برای جلوگیری از گسترش عفونت، افراد باید از تماس نزدیک با دیگران و به اشتراک گذاشتن اشیاء شخصی که ممکن است آلوده باشند، خودداری کنند.
حتما بخوانید : هیرسوتیسم
پیشگیری از بیماری درماتوفیتوز
قارچ‌هایی که باعث ایجاد درماتوفیتوز می‌شوند همه‌جا هستند پس برای کاهش ابتلا به آن بهتر است اقدامات پیشگیرانه زیر را انجام دهید:
- پوست خود را تمیز و خشک نگه دارید.
- در رختکن و دوش‌های عمومی دمپایی بپوشید.
- جوراب و لباس زیر خود را حداقل یک بار در روز عوض کنید.
- تا حد امکان لباس یا حوله خود را با شخص دیگری به اشتراک نگذارید.
- اگر ورزش می‌کنید، وسایل و لباس خود را تمیز نگه دارید و از وسایل افراد دیگر استفاده نکنید.
- پس از تماس دست با حیوانات خانگی باید دست‌های خود را آب و صابون شستشو دهید. اگر متوجه شدید که حیوانات خانگی شما عفونت درماتوفیت دارند آن‌ها را به منظور معاینه به دامپزشک نشان دهید.
مهم ترین موارد از میان آنچه باید درباره کچلی قارچی یا درماتوفیتوز بدانید چه مواردی هستند؟
عفونتهای درماتوفیت عفونتهای قارچی شایعی هستند که توسط درماتوفیت‌ها ایجاد می‌شوند، گروهی از قارچ‌ها که بافت‌های کراتینه شده مانند پوست، مو و ناخن را آلوده می‌کنند. عفونتهای درماتوفیت بر اساس محل عفونت طبقه بندی می‌شوند که شامل انواع تینه‌آ کورپوریس، تینه‌آ کاپیتس، تینه‌آ ارگویوم، پدیس و غیره هستند. یکی از مشخصه‌های عفونت درماتوفیت، بثورات پوستی گرد و همراه با خارش است که حاشیه آن‌ها معمولا ملتهب است.
پزشک اغلب عفونت درماتوفیت را در طول معاینات تشخیص می‌دهد و در صورت عدم تشخیص، آزمایش‌هایی مانند معاینه مستقیم زیر میکروسکوپ، معاینه چراغ وود یا کشت قارچ انجام خواهد شد. درمان درماتوفیتوز در انسان به میکروارگانیسم عفونی آن، محل و شدت عفونت بستگی دارد و معمولا شامل درمان موضعی با داروهای ضدقارچ است. اقدامات پیشگیرانه برای کنترل گسترش عفونت شامل پرهیز از تماس نزدیک با دیگران و اجتناب از به اشتراک گذاشتن اشیاء شخصی است که ممکن است آلوده باشند.
سوالات متداول
درماتوفیتوز یا عفونت درماتوفیتیوزیس پوستی به گروهی از عفونتهای قارچی گفته می‌شود که می‌توانند پوست، مو و ناخن‌ها را تحت تاثیر قرار دهند. بیماری درماتوفیتوزیس ممکن است توسط هر یک از سه گروه قارچی کراتینوفیل شامل تریکوفیتون (پوست، ناخن و مو)، میکروسپوروم (پوست و مو) و اپیدرموفیتون (پوست و ناخن) ایجاد شود.
انواع درماتوفیتوز شامل موراد زیر است: تینه‌آ کورپوریس که با علائمی مانند بثورات پوستی گرد، قرمز و خارش‌دار و حاشیه ملتهب و پوسته پوسته همراه است. گرانوم ماژوکی که باعث بروز عفونت عمیق پوستی می‌شود. تینه‌آ کاپیتیس که می‌تواند با توده ای پر از چرک روی پوست سر ظاهر شود، تینه‌آ فاسیا که با بثورات پوستی همراه است و اگر در معرض نور خورشید قرار گیرند بدتر می‌شوند، تینه‌آ باربا که بیشتر روی فولیکول‌های مو و پوست افرادی که ریش دارند اثر می‌گذارد، تینه‌آ پدیس که شامل همچنین نرم شدن یا شکستن پوست در فضاهای بین انگشتان پا و کف پا است. و در آخر عفونت درماتوفیت ناخن یا انگویوم است که ممکن است باعث تغییر رنگ سفید یا زرد ناخن و همچنین ضخیم یا شکننده شدن ناخن شود..
